Een nieuwe regering – Urgente onderwerpen ‘versus’ stemgedrag

posted in Uncategorized by

Wat is de relatie tussen de onderwerpen die volgens kiezers het meest urgent zijn en hun stemgedrag? Waarom stemmen mensen wat ze stemmen?

Afgelopen week meldde de NOS dat het vertrouwen in het nieuwe kabinet beperkt is. Het artikel is gebaseerd op een onderzoek dat is uitgevoerd door I&O Research in opdracht van de NOS. De uitkomsten zijn zorgelijk maar helaas niet heel verassend. Voor de details verwijs ik graag naar het NOS artikel en het rapport.

Mijn interesse werd gewekt door commentaar op Twitter bij het overzicht van onderwerpen die volgens kiezers het meest urgent zijn. Het gaat om dit overzicht:

Meer dan eens werd de vraag gesteld waarom mensen op rechtse partijen stemmen als ze de genoemde onderwerpen echt zo belangrijk vinden.

Een eerste snelle reactie is dat er gewoon een denkfout wordt gemaakt. Een onderwerp is niet het exclusieve domein van een partij en een onderwerp heeft niet één oplossing. Je kunt een onderwerp even belangrijk vinden maar ideologisch of vanuit persoonlijk belang natuurlijk anders benaderen. Zie bijvoorbeeld dit overzicht van de standpunten van partijen met betrekking tot de woningmarkt gemaakt door de Vereniging van Woningbouwcorporaties AEDES. Soms verschilt de benadering tussen de VVD en PvdA traditioneel maar soms ook helemaal niet en kun je niet meer spreken van links of rechts.

Als ik de emoties buiten beschouwing laat komen er interessante vragen op. Is de verkiezingsuitslag logisch gelet op de genoemde urgente onderwerpen? Waarom stemmen mensen op een bepaalde politieke partij en hoe is de relatie is tussen stemgedrag en specifieke onderwerpen die als belangrijk worden gezien? Dit zijn vragen waar enorm veel over te zeggen valt en waar politicologen hun bestaan aan danken.

Er zijn diverse recente onderzoeken die samen zorgen voor een antwoord op de gestelde vragen.

I&O Kiezersonderzoek

Het I&O Kiezersonderzoek van begin 2021, verricht in opdracht van de Volkskrant, bevat een mooi overzicht van de stemmotieven. Zie tabel 1.6 van het rapport. De vijf belangrijkste stemmovtieven:

  • De standpunten;
  • Stabiel bestuur;
  • Betrouwbaarheid van de leider;
  • Gevoel van persoonlijke verbondenheid;
  • De thema’s van de verkiezingen. Denk aan de economische of maatschappelijke situatie in de periode rondom de verkiezingen.  

Naast de concrete standpunten is ook onderliggende ideologie van een partij een belangrijk stemmotief. Dit lijkt een open deur maar is genuanceerd. Ik kom hier zo op terug bij het artikel op de website Stuk Rood Vlees.

Met betrekking tot corona concludeert I&O:

De aanpak van de coronacrisis wordt met 21 procent ‘slechts’ als vierde genoemd, maar de coronacrisis ligt als een versluierende deken over alle thema’s heen. Het gaat de kiezers niet per se gaat om de aanpak van de coronacrisis (dat daar veel misgaat zien ze ook wel, maar het kabinet doet zijn best), het gaat ze om de vraag aan wie ze het leiderschap in deze crisis toevertrouwen. Kiezers laten hun stem nu ook meer afhangen van de lijsttrekker dan voor de coronacrisis. Dat de bijbehorende partij inhoudelijk misschien niet één-op-één uitdraagt wat de kiezer denkt, wordt op de koop toe genomen. (pagina 4 van het rapport)

Tel daar de uitkomsten met betrekking tot de leiderschapsaspecten bij op:

I&O Rapport Nederlandse kiezer wil het socialer, duurzamer en progressiever

De kiezer is niet rechtser geworden maar juist linkser en minder conservatief. Dit blijkt uit het onderzoek van I&O door Peter Kanne met de veelzeggende titel “Nederlandse kiezer wil het socialer, duurzamer en progressiever”. Dit betekent niet per se dat kiezers op een andere en dus linksere partij gaan stemmen maar logischerwijs ook dat partijen opschuiven.

Kiezers van bijna alle politieke partijen veranderden de afgelopen tien jaar gemiddeld van positie (linkser, minder conservatief), met uitzondering van de PVV-kiezer die slechts een fractie linkser en een fractie minder conservatief werd (met FvD als het nog iets conservatiever alternatief). (paragraaf 2.1, pagina 12 van het rapport)

Nationaal Kiezersonderzoek 2021

Kiezers associeren thema’s met partijen. Het Nationaal Kiezersonderzoek 2021 Versplinterde vertegenwoordiging, uitgevoerd door de Stichting KiezersOnderzoek Nederland (SKON), gaat hier dieper op in. Zie hoofdtuk 7, pagina 78-84.

Voor sommige onderwerpen zijn deze associaties heel sterk (economie, klimaat, immigratie, veiligheid), andere onderwerpen worden bevochten (zorg, armoede, normen en waarden), en weer andere zijn veel minder duidelijk geclaimd (wonen, werkgelegenheid, euthanasie). (pagina 78)

Wanneer we de balans opmaken, kunnen we een aantal zaken concluderen. Ten eerste zien we dat er een aantal evidente issueeigenaren zijn. De PVV is eigenaar van het thema immigratie. Dat zien we aan de sterke associatie onder het brede electoraat, de eigen achterban, en de kiezers van de grootste rivaal (FVD). GroenLinks is op eenzelfde wijze eigenaar van het thema klimaatverandering. En de VVD is eigenaar van de thema’s economie en veiligheid. (paragraaf 7.7, pagina 83)

Bijvoorbeeld het thema wonen behoort niet duidelijk toe aan één partij (pagina 80):

Artikel: Waarom is links zo klein?

Simon Otjes, universitair docent Nederlandse Politiek bij de Universiteit Leiden, maakt een interessante slag dieper in zijn artikel “Waarom is links zo klein?” van 12 januari 2021 op de website Stuk Rood Vlees. Lees zeker het hele artikel en zie de tabellen in het artikel voor verheldering.  

De termen “links” en “rechts” kunnen niet alleen economisch maar ook cultureel geladen worden. De laatste jaren gaat dat culturele conflict met name over immigratie, integratie, identiteit en de islam. Op deze onderwerpen zijn kiezers eerder rechts dan links. [..] De economische en de culturele dimensies zijn onafhankelijk van elkaar: het is niet zo dat iemand met linkse economische opvattingen linkse culturele opvattingen heeft. Sterker nog: de grootste groep kiezers heeft linkse economische opvattingen maar rechtse culturele opvattingen. Bijna twee op de vijf kiezers heeft dergelijke sociaal-conservatieve combinatie van opvattingen.

Culturele thema’s zijn bijvoorbeeld veiligheid, discriminatie, minderheden, normen en waarden. Economische thema’s zijn bijvoorbeeld economie, onderwijs, zorg, werk en inkomen. Iemands stemgedrag kan dus simpel gezegd worden verklaard door inzicht te hebben in welke van de vier combinaties van economisch links of rechts en cultureel links of rechts iemand de voorkeur heeft. Het maakt hierbij ook uit of iemand een prioriteit geeft aan economische of culturele thema’s. Dit laatste wordt ook weer beïnvloed door het thema van de verkiezingen. Nogmaals, het hele artikel is de moeite waard.

Zijn conclusie:

En daarmee kunnen we een antwoord geven op de vraag waarom links zo veel kleiner is dan in voorgaande perioden: als culturele thema’s hoog op de agenda bij kiezers staan, scoren linkse partijen slechter. In het sociaal-conservatieve blok stemmen kiezers die aan die thema’s belang hechten, op rechtse partijen als PVV, VVD en CDA. In het sociaal-progressieve blok stemmen kiezers die culturele issues prioriteren, op progressieve middenpartijen als D66. Als het over economische onderwerpen gaat, weet links meer stemmen te winnen zowel in het sociaal-conservatieve als het sociaal-progressieve blok.

Campagnes gaan er met name om kiezers te overtuigen dat een bepaald thema het belangrijkst is. Als de verkiezingen voor kiezers een referendum lijken over economische of groene thema’s zullen linkse partijen het beter doen dan als kiezers denken dat het een referendum is over culturele thema’s

Conclusie?

De eerste drie urgente onderwerpen uit het overzicht waar dit blog mee begon zijn economische onderwerpen. In het algemeen zou links op deze onderwerpen moeten kunnen scoren. Uit de onderzoeken blijkt een genuanceerder verhaal. Het onderwerp wonen kent niet één partij als duidelijke eigenaar.

Naast economische onderwerpen worden ook culturele onderwerpen zoals criminaliteit, normen en waarden en asiel als urgent genoemd. Uit het artikel van Simon Otjes volgt dat de relatief de grootste groep kiezers linkse economische maar rechtse culturele opvattingen heeft.

Corona overschaduwt echter alles en leiderschap wordt daarmee een belangrijk thema. Mark Rutter scoort hier hoog op. Ontevredenheid met het coronabeleid was een juist reden om op Forum voor Democratie te stemmen maar Thierry Baudet scoort laag op leiderschap.

D66 moet niet worden vergeten als progressieve partij.

Tenslotte nog een observatie. Bij de urgente onderwerpen staat stikstof onderaan. Dit kan toeval zijn omdat mensen er niet mee bezig zijn en aan de algemene term klimaat denken. Het kan ook juist eigen belang zijn. Veel mensen vinden klimaatbescherming belangrijk maar mogelijk zijn er hieronder ook een grote groep die weinig concessies willen doen aan autorijden, huizen bouwen of de economie in het algemeen.